Zašto je Moše Rafael Attias, postao Zeki efendija?

Moše Rafael Attias, je nadimak Zeki efendija dobio jer je u potpunosti privatio osmanske običaje. Zeki efendija je osim što je živio osmanske običaje i stil oblačenja je u potpunosti prilagodio osmanskom vremenu. Oblačio se  „A la Turka“, a bez fesa, koji je bio dio njegovog svakodnevnog oblačenja, Zeki efendija se nije viđao.

Ko je, ustvari, Zeki efendija?

Moše Rafael Atijas, poznatiji kao Zeki-efendija Rafaelović, spada u jednu od najistaknutijih ličnosti u Sarajevu, o kojem se vrlo malo govori.

Rođen je 1845. godine u Sarajevu u jednoj od najstarijih i najpoznatijih sarajevskih porodica.  U rođenom gradu završio je ruždiju, islamsku nižu srednju školu i bio jedan od rijetkih nemuslimana koji su pohađali tu obazovnu instituciju.  Nakon toga, školovanje nastavlja u Carigradu. Dok se školovao učio je strane jezike pa je govorio: hebrejski, turski, grčki, italijanski, engleski, francuski, te dva maternja bosanski i judeošpanski.

Kada je završio školovanje u Carigradu Zeki efendija se vratio u Bosnu i Hercegovinu, gdje je obavljao brojne državne dužnosti od tadašnje Vilajetske pa do austro-ugarskoj uprave. Zeki efendija je bio jedan od osnivača i član društva „La Benevolencija“.

Zeki-efendija je začetnik organiziranog hodočašća na grob Moše Danona, koje je i danas jedino svetilište Jevreja u Evropi. Zeki efendija svoje slobodno vrijeme provodio je na skupljanju sefarskih romansi i poslovica. Bio je pjesnik, pisao novele, satire i sjećanja.

Prvi je među bosanskih Sefardima koji se zanimao za „Historiju bosanskih Jevreja“, te je autor „Sarajevske Megile“, napisanu na ladino jeziku, priče o događaju iz 19. stoljeća, koji govori o zajedništvu naroda u BiH.

Šta je praznik „Sarajevski Purim“?

Priča „Sarajevska Megila“, neizostavna je u obilježavanju i proslavi praznika slobode „Sarajevskog Purima“, dana u kojem se Jevreji prisjećaju spašavanja svojih predaka. Riječ je o događaju iz prošlosti sarajevskih Jevreja.   

Izvori ističu da su sarajevski muslimani ustali protiv osmanskog Ruždi – paše, koji je zatvorio glavnog sarajevskog rabina Mošu Danona, duhovnim vođom, i još nekoliko najuglednijih sarajevskih Jevreja. Muslimani su u toj pobuni iz tamnice oslobodili zarobljene Jevreje ali i Mošu Danona.   

Moše Danon je nakon smrti proglašen svetom osobom i gotovo bi bio zaboravljen da nije bilo Zeki efendije, koji je jednog dana, prema predanjima, usnio glavnog rabina. U to vrijeme Zeki efendija je bio teško bolestan, pa je svoje ozdravljenje pripisao posjeti Moše Danona u snu. To ga je potaklo da istraži ličnost Moše Danona i sve što je saznao saobrao je u djelo „Sarajevska Megila“, bez koje danas nema obilježavanja praznika slobode.

Natpis na tri jezika 

Zeki efendija je preminuo u Sarajevu 2. Jula 1916. godine. Sahranjen je u Jevrejskog groblju Borak, a baš poput Zeki efendije, koji je bio jedinstven i poseban, njegov nadgrobni spomenih karakterističan je po epitafu ispisanom na tri jezika: bosanskom, hebrejskom i turskom pisanim arapskim pismom.

 Njegov nadgrobni spomenik u velikoj mjeri je bio uništen u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu 1990-tih godina.

 Agencija za međunarodni saradnju i koordinaciju Republike Turkiye (TIKA) , uspješno je restaurirala nadgrobni spomenik Moše Rafaela Attijasa, poznatog kao Zeki efendija, koji će zauvijek ostati historijska ličnost koja je uveliko doprinijela kulturnom životu sarajevskih Jevreja.