Neispričano breme: Povratak na Grbavicu nije bio radovanje već neizbrisiv životni prizor

Mehmed-beg Mehmedpašić-Grbavica bio je zaim (starješina, zemljoposjednik) i član ugledne porodice iz Grbave koja je Sarajevo nastanila početkom 18. stoljeća, a po kojem naselje Grbavica u Sarajevu nosi ime.

Grbavica je bio veliki prijatelj i saveznik vezira Hećim-oglu Ali paše, pobjednika bitke pod Banjom Lukom, 1737., u kojoj je učestvovao i sam Grbavica. Mehmed-beg je preminuo 1746., a sahranjen je u susjednom naselju Grbavice - na Malti gdje su postojali njegovi nišani prije nego su se tamo počela graditi stambena naselja.

Prva radnička naselja na Grbavici nikla su u vrijeme Drugog svjetskog rata i NDH, građene su takozvane „Pavelićeve kuće“ koje je naseljavala radnička klasa potrebna za rad na željeznici. Naselje je bilo poznato u regionu kao primjer klasične socrealističke arhitekture.

Najveći simbol ovog naselja, fudbalski klub Željezničar, na stadionu Grbavica 13. septembra 1953. igra protiv Šibenika u utakmici Druge lige gdje slavi svoju prvu pobjedu rezultatom 4:1. Od tada postaje najtrofejniji klub BiH i klub sa najviše navijača.

Grbavica cvjeta, naseljavaju je vojni oficiri i javne ličnosti, prepoznata kao mjesto parkova, zelenila, mjesto s izuzetnim položajem – na sredini grada.

Zato je i bila meta agresora.

Drugog maja 1992. branioci Sarajeva su u prvoj bici grada spašavali Predsjedništvo. U međuvremenu, Grbavica je okupirana bez borbe: sa Vraca su paravojne formacije „Beli orlovi“ ušli na Grbavicu, s njima „Crvene beretke“, pripadnici vojske bosanskih Srba i Jugoslovenske narodne armije. Od tog dana, Grbavica je potpuno odsječena od ostatka grada: od raskrsnice na mostu Vrbanja, nizvodno rijekom Miljackom do raskrsnice kod zgrade Loris i stadiona.

Bio je to logor bez žice.

Nikada do kraja neće biti ispričani svi ratni užasi koji su počinjeni na Grbavici; maltretiranja, mučenja, silovanja, ubistva. „Raspoloženje” vojnika uvjetovalo je život i smrt, mještani okupirane Grbavice bili su žrtve i roblje hordi, vandala, silovatelja i ubica. Niko nije smio zaključati vrata, izlaziti bez dozvole, odvodili su djevojke i žene, muškarce na „ispitivanja“. Mnogi se nikada nisu vratili. Oni koji su preživjeli, o tome nerado govore. Ostaju zatajene priče o tome šta se u tom vremenu zbivalo u grbavičkim neboderima i zgradama, na ulicama, po haustorima i garažama žutih nebodera.

Zlo je pobjeđivalo dobro na Grbavici, a u toj borbi prednjačio je ozloglašeni “monstrum sa Grbavice” Veselin Vlahović Batko koji je 14. juna 1992. na Grbavici ubio sarajevskog sportistu, rukometaša „Bosne“, Gorana Čengića, koji je stradao u pokušaju da od Batkove zločinačke ruke zaštiti svog komšiju, univerzitetskog profesora Husniju Ćerimagića, kojeg su tog jutra vodili sa kućnog praga. Goran Čengić, koji se suprostavio Batku i tako izgubio život, bio je sin gradonačelnika Sarajeva i majke potomka crnogorskog kralja. Monstrum sa Grbavice danas služi najveću kaznu ikada izrečenu u BiH dugu 45 godina za sve ono što je radio na Grbavici: 112 svjedoka iz naselja posvjedočilo je da je ubio više od 30 ljudi, premlaćivao, silovao, pljačkao i ubijao bez milosti i iz zadovoljstva. Nezaboravljene su traume onih koji su se s njim susreli na okupiranoj Grbavici...

Grbavica je reintegrisana nakon četiri godine blokade, na današnji dan. 19. marta 1996. godine. Oni koji su je zauzeli, opljačkal i palili, izašli su bez problema istim onim putem kojim su ušli. Uništili su zgrade, zapalili stanove, devastirali instalacije, iščupali slavine i plinske cijevi. Školu spalili do temelja.

Zato današnji dan, mještani Grbavice dočekuju sa tužnim sjećanjem na ono što su zatekli tog dana. Slike naselja nakon reintegracije, ispunile su naslovnice svjetskih novina. Povratak na Grbavicu nije bilo radovanje već neizbrisiv životni prizor.

Prvi koji su tog 19. marta ušli u naselje bili su sarajevski policajci na čelu sa tadašnjim ministrom unutrašnjih poslova Avdom Hebibom. Riječ “reintegracija”, tvrde mnogi, umanjuje stvarni značaj svega što se desilo tokom oslobođenja sarajevskih naselja jer je pravi i jedini ispravan termin – oslobađenje.

Sloboda je na Grbavicu stigla među posljednjim. Na dan oslobađanja Grbavice 1996. godine, isto je učinjeno i za njena susjedna naselja Kovačiće i Vraca.

Oslobađanjem Grbavice, oslobođeno je Sarajevo. Zadnjeg dana oslobađanja svih naselja, na Trebeviću je postavljena zastava sa ljiljanjima visoka 12 metara.

Kako bi potisnula u zaborav strahote na Grbavici, poslijeratna politika je, nakon rata, baš na Grbavici krenula s rekonstrukcijom grada: zgrade na Grbavici prefarbane su u vedrije boje, plavu, žutu i zelenu. Ali ratni ožiljci nisu se uspjeli sakriti bojom, ostali su vidljivi.

Zbog svoje sudbine, Grbavica je više puta opjevana, njene ulice su se našle na velikim platnima poznatih filmova, u knjigama, u snovima i na javi.

Tri žuta nebodera i sad, kad se zagleda u njihove vrhove, govore o okupiranoj Grbavici, a iz prozora stanova na 19. i 20. spratu i sad se vide jasni obrisi jezičaka vatre. U njima i danas žive svjedoci zločina počinjenih na Grbavici. Njih nema na obilježavanjima i manifestacijama 19. marta.

Naselje prelijepih parkova i zgrada, stadiona i navijača, murala Gorana Čengića, drvoreda kestena, breza i lipa, Vilsonovog šetališta izrodilo je ljubav prema ovom mirkrosvijetu koji živi i danas.

Amina Zornić